تصحیح ومقابله دیوان خواجه حسین ثنایی مشهدی همراه با شرح احوال وی و تعلیقات

خواجه حسین بن غیاث الدین محمد مشهدی، مشهور به ثنایی، یکی از شعرای فارسی زبان قرن دهم هجری است. در اغلب تذکره های فارسی بعد از ثنایی نمونه هایی از شعر وی ذکر شده، اما اربابان تذکره کمتر به زندگی او پرداخته اند، از اینرو از زندگی و حال و کار شاعری خواجه حسین اطلاع چندانی نداریم. اندک اطلاع ما در این زمینه بیشتر برگرفته از مقدمه ی کوتاه منثوری است که ثنایی خود در ابتدای دیوانش آورده است. به هر روی، احتمالاً او در سالهای آغازین ربع دوم قرن دهم به دنیا آمده است. از دوران کودکی و جوانی اش اطلاعی نداریم؛ فقط نقل شده است که در جوانی قریحه ی شاعری داشته است، اما شعر نمی سروده و بعدها بر اثر دیدن رویایی به شاعری روی آورده است. سپس، به دربار سلطان ابراهیم میرزا، پسر بهرام میرزای صفوی رفته و سالها ملازم او بوده است، پس از کشته شدن او ثنایی به دربار شاه اسماعیل دوم می پیوندد و گویی شاعر مورد غضب شاه واقع می شود و از بیم جان به هند می گریزد، در هند به دربار اکبر شاه ) 101 369 ه .ق.( راه می یابد و در - همین دوران است که از حمایت های حکیم ابوالفتح مسیح گیلانی برخوردار می گردد و آوازه ی او در هند فراگیر می شود. هر چند ثنایی از شعرای برجسته شعر فارسی نیست، شعر او در دوران خودش و پس از آن با اقبال عمومی روبرو می گردد، سرانجام ثنایی در یکی از سالهای پایانی قرن دهم )احتمالاً 336 ه .ق.( در لاهور رخت از جهان می بندد و در همانجا به خاک سپرده می شود که پس از مدتی پسر دایی وی جسد او را به مشهد انتقال می دهد. دستنوشته های خطی فراوانی از دیوان ثنایی مشهدی در کتابخانه های ایران و دیگر کشورها وجود دارد. از آنجا که ثنایی یکی از موثرترین شعرای دوره ی خود در پایه گذاری سبک هندی است، تصحیح دیوان او ضروری می نمود، ما در این پژوهش با تکیه بر هفت دستنویس خطی، به تصحیح و مقابله ی دیوان خواجه حسین ثنایی بر پایه ی اصول تصحیح انتقادی پرداخته ایم. نسخه اساس ما نسخه ی شماره ی 931 کتابخانه ی مجلس شورای اسلامی است که تاریخ کتابت 116 ه .ق. را دارا می باشد و از شش نسخه ی دیگر به عنوان نسخه بدل استفاده کردیم که عبارتند از: نسخه های شماره ی 973 و 81 مدرسه ی عالی شهید مطهری )سپهسالار(، نسخه ی کتابخانه ی مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران به شماره ی 7307 ، نسخه ی شماره ی 09301 مجلس شورای اسلامی، نسخه ی کتابخانه ی بودلین آکسفورد به شماره ی msouseley 22 و همچنین، نسخه ی کتابخانه ی پاریس که میکروفیلم های آنها به ترتیب به شماره های 108 و 900 در کتابخانه ی مرکزی دانشگاه تهران موجود است.